26 stycznia w Polsce obchodzimy jako Ogólnopolski Dzień Transplantacji.
Dokładnie tego dnia w 1966r. odbył się pierwszy w Polsce udany przeszczep nerki.
Z historycznego punktu widzenia był to 621. zabieg na świecie, pierwszy miał miejsce w 1954 roku, kiedy to Joseph E. Murray przeszczepił pacjentowi nerkę jego brata-bliźniaka.
Co to jest transplantacja?
Inaczej przeszczep narządów. Warto zaznaczyć, że narząd można przeszczepić w całości lub jego fragment. Przeszczep może być wykonany w obrębie jednego ciała lub z jednego ciała na inne. Przeszczepione mogą być także tkanki lub komórki.
Kilka słów o transplantacji i transplantologii.
Transplantologia jest dziedziną medycyny stosunkowo młodą. Zanim został przeprowadzony pierwszy przeszczep zakończony sukcesem, po drodze wykonanych zostało wiele zabiegów zakończonych niepowodzeniami. Ojcami transplantologii można nazwać dwie nieżyjące już postacie:
Alexis Carrel – francuski chirurg, żyjący na przełomie XIX i XXw. Przeprowadzał eksperymenty na zwierzętach, przeszczepiając ich narządy. Był laureatem Nagrody Nobla, jego praca pozwoliła między innymi na wypracowanie technik szwu chirurgicznego przeszczepionych naczyń krwionośnych.
Jean Dausset – również Francuz, laureat Nagrody Nobla za odkrycie genów głównego układu zgodności tkankowej. To odkrycie znacząco wpłynęło na liczbę odrzucanych przeszczepów przez niezgodność tkankową.
Przeszczepy w Polsce – jaki miały początek?
26 stycznia 1966r. zespoły I Kliniki Chirurgicznej kierowanej przez prof. Jana Nielubowicza i I Kliniki Chorób Wewnętrznych, kierowanej przez prof. Tadeusza Orłowskiego, Akademii Medycznej w Warszawie przeprowadziły przeszczep nerki. Dawcą była osoba zmarła, a biorcą Danusia Milewska – 18-letnia uczennica szkoły pielęgniarskiej, która została wybrana oraz przygotowana do zabiegu przez prof. Tadeusza Orłowskiego.
Pierwszy przeszczep od żywego dawcy został wykonany w 1968 roku przez profesora Wiktora Brosa, który przeszczepił nerkę. Przełomowym wydarzeniem w polskiej transplantologii była operacja przeszczepu serca przeprowadzona przez zespół Zbigniewa Religii w Zabrzu w 1986 roku. Później był pierwszy przeszczep wątroby u dziecka w 1990 roku, natomiast u dorosłego w 1994 roku.
Oczywiste jest, że transplantacja jako przeszczep narządów ratuje ludziom zdrowie i nierzadko życie, dlatego tak ważne jest upowszechnianie wiedzy w społeczeństwie na ten temat.
Dużo kontrowersji budzi oświadczenie woli.
Z powodu wątpliwości i niewiedzy wiele osób waha się z podpisaniem oświadczenia woli, co sprawia, że lista osób oczekujących na przeszczep jest znacznie większa, niż lista osób, która zostanie uratowana dzięki przeszczepowi.
Narządy mogą pochodzić od osoby żywej, lub zmarłej u której stwierdzono śmierć pnia mózgu. Mało kto wie, że w Polsce istnieje zasada zgody domniemanej, co oznacza, że w przypadku śmierci każdy zgadza się na pobranie narządów, chyba że zarejestrował swój sprzeciw.
Dlaczego więc wciąż jest tyle osób oczekujących na przeszczep?
Z tego powodu, że w praktyce niestety nie wygląda to tak prosto. Lekarze po stwierdzeniu śmierci pacjenta będącego potencjalnym dawcą, są zobligowani do przeprowadzenia rozmowy z rodziną zmarłego, szanując jej wolę oraz wierząc, że zmarły np. nie życzył sobie pobrania narządów. Nie są to łatwe rozmowy zarówno dla lekarzy, jak i dla rodzin w żałobie, dlatego Stowarzyszenie „Życie po przeszczepie” zaproponowało w 2003 roku kartę „Oświadczenie woli”. Jest to karta, która informuje o zgodzie na pobranie narządów po śmierci. Jeśli ktoś nie wyraża zgody na pobranie narządów np. z racji przekonań, czy religii, może zarejestrować swój sprzeciw w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, wówczas taka rezygnacja z donacji narządów będzie bezwzględnie respektowana.
Często niechęć do przekazania narządów wynika z błędnych przekonań.
Poniżej podamy niektóre z nich, dla rozwiania wątpliwości:
- Istnieją banki nerek, podobnie jak banki szpiku.
Niestety, nie ma placówki, w której w dowolnym momencie można oddać swoją nerkę.
- Lekarze nie starają się ratować życia pacjenta, który wyraził zgodę na przeszczep organów.
Nic bardziej mylnego. Lekarze ratują życie w równym stopniu osobom wyrażającym zgodę, jak i tym wyrażającym sprzeciw. Każdy lekarz ceni ludzkie życie, co dodatkowo potwierdzał składając przysięgę Hipokratesa.
- Dawcą szpiku kostnego może zostać jedynie osoba spokrewniona z biorcą.
Dawcą szpiku kostnego może zostać każda zdrowa osoba do 55go roku życia. Ważniejsze od pokrewieństwa jest zgodność antygenów HLA, którą weryfikuje się odpowiednio wcześniej.
- Dane na temat chętnych do oddania szpiku są ogólnodostępne.
Wszystkie dane potencjalnych dawców są poufne.
- W Polsce panuje handel narządami.
Jak każdy zabieg, także ten związany z przekazaniem narządów wiąże się ze spełnieniem określonych procedur. W transplantologii te procedury są zdecydowanie bardziej skomplikowane i muszą zostać przeprowadzone w specjalistycznym szpitalu. Czuwa nad nimi kilkadziesiąt osób, a wszystkie przypadki transplantacji są ściśle monitorowane. Dodatkowo, warto zaznaczyć, że pacjent po przeszczepie wymaga bardzo specjalistycznej opieki medycznej oraz drogich preparatów, a aby otrzymać na nie receptę musi być zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Przeszczepień.
- Organy pobiera się także od osób w stanie śpiączki.
Lekarze nie przystąpią do zabiegu pobierania narządów, jeżeli nie stwierdzą klinicznej śmierci mózgu.